Kaliteli Kablo’nun Özellikleri Nelerdir
15.1.2022
Çağımızın hızla artan sanayileşme ve kentleşme ortamında, kablolar kullanıldıkları projelerin değerini ve güvenliğini artıran temel unsurlardan biri haline gelmiş durumda. Ne yazık ki, Türk kablo sektöründe "Her Kablo Aynıdır" algısı, bugün hala varlığını sürdüyor. Piyasadan toplanan ürünler üzerinde yapılan tespitler sonucunda görüyoruz ki, bazı ürünler kalite ve performans açısından standartların altında kalmaya devam ediyor. Her kablonun aynı olmadığı bilincinin artırılması ve paydaşlarımızın, kablo çözümü ve markası seçerken mutlaka güvenli, yüksek performanslı ve en önemlisi toplam maliyette avantaj sağlayacak ürünü seçmeye dikkat etmesi konusunda bilgilendirilmesi önem arz etmektedir.
Ancak her şeyden önce, merdiven altı olarak tabir edilen, belgesiz olarak üretilen, kalitesiz, can ve mal güvenliğimizi riske atan kablolardan veya belgeli olduğu halde standartlara uygun olarak üretilmeyen kalitesiz kablolardan kaçınmak amacıyla, kablo satın almalarının, üretici veya yetkili satıcılar gibi güvenilir kaynaklardan yapılması gerekmektedir.
Bu kapsamda, kaliteli kablo seçimi yaparken nelerin önemli olduğunu ve son kullanıcıların dikkat etmesi gereken başlıca konuları bu makalemizde sizler ile paylaşacağız.
Paketleme ve Etiket Bilgileri
Kablolar, kangal, makara, kutu, fıçı, konipak v.b birçok farklı şekilde sevk edilebilir. Hem sevk süreçlerinde hem de sevk öncesi ve sonrası depolama sırasında, kabloların herhangi bir zarar görmeyeceği şekilde paketlenmesine ve özellikle makara üzerinde yer alan kabloların uçlarından rutubet, nem ve su sızmasını engelleyecek şekilde kapatılmış olmasına dikkat edilmelidir. Kablo kangalı veya makarası üzerinde yer alan etiketlerde, üretici firmaya ait bilgiler ile kablonun teknik bilgilerinin okunaklı, kolay erişilebilir ve silinmeyecek bir şekilde belirtilmiş olması gerekmektedir.
Sevkiyatın son aşamasında, kablolar hem teslim edilirken hem de teslim alınırken, özellikle makara ile sevk edilen kablolarda, makara takozlarının, çıtaların ya da kapama tahtalarının zarar görmediğinden emin olunmalıdır. Taşıma sırasında herhangi bir hasar oluşması durumunda, kapama tahtaları dikkatlice çıkarılmalı ve kabloda herhangi bir hasar olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca, makara veya kapama tahtaları üzerinde kullanılan çivilerin kabloya zarar vermeyecek şekilde olduğundan emin olunmalıdır.
Dış Kılıf Malzemesi ve Görünümü
Bir kablonun kaliteli olup olmadığını anlamak için öncelikli olarak bakmamız gereken ve kolayca inceleyebileceğimiz kısım kablonun dış kılıfıdır. Kablonun dış kılıf renginde veya yüzey kalitesinde herhangi bir problem (hava kabarcığı, boşluk, şişlik, yırtık, tahribat veya kablonun şeklinde herhangi bir bozukluk) olmamalıdır. Ayrıca dış kılıf malzemesinin standartlarda belirtilen fiziksel ve kimyasal özelliklerde olması gerekmektedir. Aksi halde kablonun dış kılıfının çabuk aşınması, iletkenin nem ve rutubetten etkilenmesi, kısa devreye sebep olması ya da yangın sırasında göstermesi beklenen performansı sağlayamaması gibi birçok riskin gerçekleşmesi kaçınılmazdır.
Bazen kabloların dış kılıfında yer alan bozukluklar, üretim kaynaklı olarak meydana gelmeyebilir. Bu tür durumlar, bazen kablonun doğru şartlar altında depolanmaması durumunda ortaya çıkabilmektedir. Kablonun dış kılıfında herhangi bir bozukluk ya da hata olmaması, o kablonun %100 kaliteli bir kablo olduğu anlamına gelmeyebilir. Bu sebeple kablo alımlarının üretici veya yetkili satıcılar gibi güvenilir kaynaklardan yapılması her zaman önemlidir.
Kablo Dış Kılıf Baskısı
Kablo dış kılıfının üzerinde belirli aralıklarla kablonun teknik özelliklerine göre ve standarda uygun bir şekilde dış kılıf baskısı yapılması gerekmektedir. Kaliteli bir kabloda üreticinin adı, markası, ürün rumuzu, damar ve kesit bilgisi, gerilim seviyesi, üretim standardı bilgilerinin yanı sıra, özellike 1 Temmuz 2017 itibari ile üreticiler için zorunlu hale gelen CPR (Yapı Malzemeleri Yönetmeliği) doğrultusunda kapsam dahilinde olan kablolar için etiketinde “CE” işaretinin bulunması ve ürüne ait yangına tepki performansının (Euroclasses) belirtilmesi gereklidir. Yangına tepki performansının kablo ile sunulacak olan DoP (Performans Beyanı) belgesindeki CPR sınıfı ile aynı olmasına dikkat edilmelidir.
1 Temmuz 2017 yılı itibari ile üreticiler için zorunlu hale gelen CPR’ın kapsamı ve amacı ile ilgili detaylı bilgiye erişmek için http://kabloder.org/cpr-teknik-kilavuzu.pdf linkinden faydalanabilirsiniz.
İzolasyon ve Dış Kılıf Kalınlıkları
Gerek kablo iletkeni üzerinde gerekse kablo dış kılıfında kullanılan malzemelerin et kalınlıklarının standartlarda tanımlanan minimum ve maksimum değerler arasında olması gerekmektedir. Minimum değerin altında olan kalınlıklar kısa devre riskini artırırken, kablonun kullanım ömrünü azaltacak ve hatta yangınlara bile sebebiyet verebilecektir. Kaliteli kablo üretimi yapan bir üretici, bu değerlerin test ölçümlerini kayıt altına almak ve bu değerleri, gerekli durumlarda kullanıcılar ile paylaşmak zorundadır.
Sahada yapılan ölçümlerde kullanılan cihazlar, üretim sürecinde yapılan kontrollerde kullanılanlar kadar hassas ve doğru olmayabilir; dolayısıyla da ölçümler sonrasında elde edilecek değerlerde farklılık görülebilir. Bu sebeple kablo satın alımlarının her zaman güvenilir markalardan yapılması, tüketicileri kalitesiz, standartta uygun olmayan kablolardan koruyacaktır.
İletken Kesiti ve Yapısı
Üretim standartları gereği, kaliteli kablo olarak sunulan bir kablonun iletkeninin, dış kılıf baskısında belirtilen kesitlerde olması gerekmektedir. Ancak burada unutulmaması ve karıştırılmaması gereken nokta; mm2 olarak ifade edilen iletkenin anma kesitinin alanı, kumpas gibi aletler yardımı ile mm olarak ölçebileceğimiz değerin ise iletkenin çapı olduğudur. Standartlarda, kablolarda kullanılacak olan iletken yapısı ve tipine göre olması gereken çap değerleri belirtilmiştir. Aynı zamanda, ± toleranslar dahilinde bu değerler kaliteli kablo üreten üreticilerin ürün kataloglarında da verilmektedir.
Kablo iletkeninin yapısı, hangi malzemeden üretildiğine göre farklılık gösterebilir. İlgili standartlarda kullanılacak olan iletkenlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri, tipleri ve üretim için minimum değerleri belirtilmiş durumdadır. Örneğin, TS EN 50525 standardına göre 450/750V alçak gerilim enerji kablolarında ve TS IEC 61156-5 standardına göre Data/LAN kablolarında, iletkenin bakır olarak kullanılması zorunludur. Bu tip kablolarda kesinlikle alüminyum ya da bakır kaplı alüminyum iletken (CCA-Copper Clad Aluminum) kullanılamaz. Aksi bir durumda gerek iletken direnci gerekse fiziksel özelliklerinin farkı sebebi ile kablo aşırı ısınabilir ya da kopabilir. Dolayısıyla iletken ve sistem kayıplarının yanı sıra kısa devre ve yangın riskleri artabilir. Kaliteli bir kablonun dış kılıf baskısı, size kullanılan malzemeler hakkında şeffaf ve eş değer olarak bilgi vermelidir.
Bakır kaplı alüminyum kablolar (CCA-Copper Clad Aluminum) hakkında detaylı bilgiye erişmek için http://kabloder.org/bakir-kapli-aluminyum-cca-kablolar-2/ linkinden faydalanabilirsiniz.
İletken Yüzeyi, Sayısı ve Sınıfı
Kaliteli bir kablonun iletken yüzeyinde kararma, çapaklanma veya derin çizik/çizikler bulunmaması gerekmektedir. Bu çapak, çizik veya kararmalar kablo izolasyonuna içerden zarar verip, kablo kullanım ömrünü etkileyebilir; iletkenin direncinde meydana getireceği değişiklikler dolayısı ile kayıpların artmasına ya da kısa devreye neden olarak yangın riskinin artmasına sebep olabilir.
Kablonun kalitesi kontrol edilirken göz ardı edilen diğer bir konu ise, iletkenin üretim standartlarında belirtilen sınıflarda olması ve bu sınıflara ait TS EN 60228 standardında belirtilen minimum tel sayısıdır. Çok telli iletkenlerde bu sayılar kablo çapını ve direncini birebir olarak etkilemektedir. “TS EN 60228 Kablolar – Yalıtılmış Kabloların İletkenleri standardında iletkenler” aşağıdaki şekilde sınıflandırılır;
•Katı iletkenler (Sınıf -1)
•Örgülü sıkıştırılmış dairesel iletkenler ve örgülü biçimlendirilmiş iletkenler (Sınıf 2)
•Bükülgen iletkenler (Sınıf 5 ve Sınıf 6)
Bu sınıflandırmanın kablo rumuzundan kolay bir şekilde anlaşılması için bazı kablo tiplerinde -U/R/K ya da -F kodları kullanılmaktadır. Örneğin, H07Z1-U Sınıf-1, H07Z1-R Sınıf-2, H07Z1-K veya H05VV-F Sınıf-5 iletkenli olarak üretilmektedir.
İletken Direnci
Öncelikli olarak, kablonun kalitesi kablonun toplam ağırlığı ile eşleştirilerek terazi veya kantar aracılığıyla ölçülemez. Bu nedenle, ağır olan kablo asla kaliteli kablo demek değildir. Örneğin, kalitesiz bir kablonun iletkeninde kullanılmayan malzemenin ağırlığı, izolasyon malzemesinin ağırlığı arttırılıp kablonun toplam ağırlığına yansıtılabilir.
İletken yapısına bağlı olarak, saflık oranı iletken direncini etkileyen en önemli etkenlerden biridir. Standartlarda kabloda kullanılacak olan iletkenin malzemesine göre, kesitine uygun olarak direnç değeri ve buna bağlı olarak akım taşıma kapasiteleri belirlenmiştir. Kaliteli kablo üretimi yapan bir üretici, iletken direnci ile ilgili test ölçümlerini kayıt altına almak ve gerekli durumlarda, kullanıcılar ile paylaşmak zorundadır.
Kaliteli bir kablo üzerinde sahada yapılacak olan ufak bir ölçümle, çevre koşulları ve ortam sıcaklığı nedeniyle bire bir olmasa da yaklaşık olarak üreticinin paylaşmış olduğu değerlere yakın değerler elde edilebilir. Bu ölçümün, kablonun ortam koşullarında 24 saat beklemiş olması ve ölçülecek olan iletken sıcaklığının bilinmesi koşuluyla, iki çıplak ucundan ve herhangi bir sisteme bağlı olmadan gerçekleştirilmesi uygundur. Karşılaştırma yaparken standartlarda verilen D.A direnç değerlerinin 20℃ için verildiği unutulmamalıdır.
Kalitesiz ve saf olmayan bir iletkenin kullanımı, kablonun aşırı ısınmasına ve dolayısıyla akım taşıma kapasitesinin azalmasına, kayıpların ve işletme maliyetlerin artmasına, kablo ömrünün kısalmasına, arıza ve yangın riskinin de artmasına sebep olacaktır.
Her ne kadar, gerek sahada gerek satın alma sırasında bu saydığımız özelliklere dikkat ederek kablo almaya özen göstersek de, bazen bu özellikler gözümüzden kaçabilir veya konu ile ilgili detaylı bilgimiz olmayabilir. Bu tarz olumsuzluklar ile karşılaşmamak için öncelikle yapılması gereken güvenilir ve kaliteli bir kablo üreticisini tercih etmek olmalıdır.
Belgelendirme
Ürününü kalitesi ve güvenilirliği, uluslararası pazarlarda rekabet avantajı sağlayan unsurlardır. Bir ürüne ya da hizmete ait belge, ürünün ya da hizmetin ulusal veya diğer uluslararası standartlara uygunluğunu ifade eden, gerek üretici için ürün güvencesi, gerekse tüketici için teminat oluşturması açısından en etkili araçtır.
Kaliteli kablo üretimi ya da temini yapan üretici veya satıcı, firmasına ait yönetim sistemleri belgelerini ve ürünlerine ait TSE, TSE-HAR, TSEK, CE veya ulusal/uluslararası geçerliliği standartlara uygunluk belgelerini kullanıcıların hizmetine, herhangi bir karşılık beklemeksizin sunmalıdır. Yönetim sistem belgelerine kısaca örnek verecek olursak;
•ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi
•ISO 10002 Müşteri Şikâyet Yönetim Sistemi
•ISO 14001 Çevresel Yönetim Belgesi
•ISO 45001:2018 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
•ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi
•ISO/IEC 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi
•ISO 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
•ISO IEC 17025 Laboratuvar Akreditasyon Yeterlilik Belgesi
Kablo üretimi yapan firmanın, bu belgelere sahip olması kablo üretiminin ve işletmenin belirli standartlar kapsamında, denetlemeye tabi olarak yürütüldüğünün, dolayısıyla kaliteli bir kablo firması olduğunun göstergesidir diyebiliriz. Öte yandan, TSE’ye ait “belgeli firmalar sorgulama” sistemi aracılığı ile üreticinin TSE, TSE-HAR ve TSEK belgelerinin güncelliğini ve belgelerin doğruluğunu kontrol edebilirsiniz. TSE’ye kayıtlı olan firmaları sorgulamak ve bu firmalara ait belgelere erişim için https://basvuruportal.tse.org.tr/Genel/FirmaArama.aspx linkinden faydalanabilirsiniz.
Kablonun üzerinde herhangi bir standart dışı görünüm fark edilmesi ya da kalitesinden şüphe edilmesi durumunda, kablo bağımsız bir kuruluş ya da laboratuvarda test ettirilmelidir.
Kalitesiz olduğunu düşündüğümüz bir kablo ile karşılaşırsak ne yapabiliriz?
T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile gerçekleştirilen görüşmeler sonrasında, Kablo Sanayicileri Derneği (Kabloder), piyasada bulunan kablolar üzerinde incelemeler yapmaya ve standart dışı kablolar üzerinde aksiyonlar alarak, ilgili resmî kurumlarla iletişime geçmeye başladı. Standart dışı kablolar hem kısa bir süre içerisinde işlevlerini yerine getiremez duruma geliyorlar hem de elektrik kaçaklarına ve dolayısıyla yangınlara yol açabiliyorlar. Bu durumda, Kabloder’in de her daim vurguladığı üzere, performansı yüksek, kaliteli ve doğru kablo seçiminin önemi bir kez daha ön plana çıkıyor.
Kabloder, Türk kablo sektörünün en büyük sorunlarından biri olan standart dışı üretime yönelik olarak başlattığı mücadele ile, sektördeki kalite bilincini artırmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, sektörün tüm ilgililerini, kendileri ile birlikte hareket etmeye ve piyasada görülen standart dışı kabloların Kabloder’e bildirilmesi için harekete geçmeye davet etmektedir.
Türk Kablo Sektörü’nün başvuru ve buluşma noktası olan Kabloder’e standart dışı kablo bildirimi yapmak için http://kabloder.org/standart-disi-kablolari-bize-bildirin/ linkine tıklayabilir ya da “Alo 130 – Ürün Güvenliği Şikâyet Hattı” aracılığıyla ihbar ve şikâyetlerinizi iletebilirsiniz.