Günümüzde endüstriyel tesislerde kullanılan elektrik motorlarının verimli ve uzun ömürlü çalışması büyük önem taşımaktadır. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, dünya genelinde üretilen elektrik enerjisinin önemli bir kısmı endüstriyel alanda ve bu enerjinin de büyük bir bölümü elektrik motorları tarafından tüketilmektedir. Türkiye’de de benzer bir tablo söz konusudur; üretilen elektriğin önemli bir kısmı sanayi sektöründe ve sanayide kullanılan elektriğin de büyük bir oranı elektrik motorları tarafından harcanmaktadır. Bu nedenle, motorların kontrollü ve güvenli bir şekilde çalışması enerji verimliliği açısından kritik bir faktördür.

Motorların ilk kalkış ve duruş anları, yüksek akım çekilmesine ve mekanik zorlanmalara yol açarak zamanla ciddi aşınmalara neden olabilir. Bu durum, motorun performansını düşürür ve ömrünü kısaltır. Ancak, bu olumsuz etkileri en aza indirmenin etkili yollarından biri soft starter (yumuşak yol verici) kullanmaktır.

Soft Starter Nedir ve Ne İşe Yarar?

Soft starterlar, asenkron motorlara yol verme esnasında motor uçlarına uygulanan gerilimi kademeli olarak artırarak, motorun yumuşak bir ivmelenme ile devreye girmesini ve aynı şekilde yumuşak bir şekilde durmasını sağlayan mikroişlemci tabanlı cihazlardır (Bazı basit modeller tamamen tristör tabanlıdır.). Temel amaç, motorun devreye girerken çektiği yüksek demeraj akımını kontrol altına almaktır. Asenkron motorlar, yapıları gereği ilk kalkınma anında nominal çalışma akımlarının 4 ila 8 katı kadar yüksek akım çekebilirler. Bu yüksek akım, zayıf şebekelerde gerilim düşümlerine ve diğer bağlı cihazlarda kesintilere neden olabileceği gibi, motor sargılarında hasara ve mekanik zorlanmalara da yol açabilir. Soft starterlar, motor devreye girerken şebeke gerilimini %30 ile %100 (gerilim azaltma aralığı soft starter modeline ve uygulamaya bağlıdır. Bazı soft starterlar gerilimi daha düşük seviyelerden başlatabilir.)  arasında kontrol ederek bu olumsuz durumların önüne geçer.

Soft Starterların Kullanım Alanları;

• Fanlar
• Presler
• Santrifüj Pompalar
• Pistonlu Pompalar
• Isı Pompaları
• Vidalı Kompresörler
• Konveyörler ve Bantlar
• Karıştırıcılar
• Kırıcılar
• Asansörler ve Yürüyen Merdivenler
• Testereler

Doğru Soft Starter Seçimi İçin Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler

Motorların uzun ömürlü ve verimli çalışabilmesi için doğru soft starter (yumuşak yol verici) seçimi kritik bir öneme sahiptir. Peki, en uygun soft starterı belirlerken hangi kriterlere dikkat edilmelidir? İşte seçim sürecinde göz önünde bulundurulması gereken temel faktörler:

1. Yük Tipi

Soft starter seçiminde yük türü en belirleyici faktörlerden biridir. Yükler genellikle normal şartlar ve ağır şartlar olarak ikiye ayrılabilir.

Motorun bağlı olduğu yükün türüne göre doğru kapasite ve özelliklere sahip bir soft starter seçmek gerekir.

2. İşletme Gerilimi

Sistemin güvenliği ve performansı açısından belirleyici bir faktördür.
3. Motor Gücü ve Akımı

Soft starter seçerken, motorun güç ve akım değerleri mutlaka dikkate alınmalıdır.
4. Kontrol Besleme Gerilimi

Soft starterın içindeki elektronik bileşenlerin beslenmesi için kullanılan gerilim değeridir.

5. Yol Verme Sayısı (Çalıştırma Sıklığı)

Soft starterın iç yapısında bulunan tristörlerin aşırı ısınmasını önlemek için motorun bir saat içinde kaç defa çalıştırılacağı göz önünde bulundurulmalıdır.
Özellikle sık dur-kalk yapan motorlarda, soft starterın bu yoğun çalışma koşullarına uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir.

6. Bypass Özelliği

Soft starterlar dahili bypass veya harici bypass kontakları veya kontaktörleri ile kullanılabilir. Seçim yaparken, bypass özelliğinin olup olmadığı ve bunun maliyeti nasıl etkilediği göz önünde bulundurulmalıdır.

7. Faz Kontrollü Yapı (Tristör Sayısı)

Soft starterlar 1 faz, 2 faz veya 3 faz kontrollü olabilir:

▶ 1 Faz Kontrollü: Sadece tork kontrolü sağlar, akım sınırlama özelliği genellikle yoktur.
▶ 2 Faz Kontrollü: Akım sınırlama ve tork kontrolü özelliğine sahiptir, ancak faz dengesizliği oluşabilir.
▶ 3 Faz Kontrollü: En gelişmiş kontrol mekanizmasına ve üstün özelliklere sahiptir.

8. Bağlantı Şekli

Soft starterların motorla bağlantısı doğrudan (direct) veya daha az tercih edilen üçgen bağlantı (delta connection) şeklinde yapılabilir.

9. Ortam Sıcaklığı

Soft starterın çalışacağı ortamın sıcaklığı, cihazın dayanıklılığı açısından oldukça önemlidir.

10. Koruma Özellikleri

Gelişmiş soft starter modelleri, yalnızca motorun kalkış ve duruş kontrolünü sağlamakla kalmaz, aynı zamanda motor koruma özellikleri de sunar.
Bazı gelişmiş koruma fonksiyonları şunlardır:

• Termik koruma
• Tork kontrolü
• Kilitleme ve düşük yük koruması
• Faz dengesizliği koruması
• Haberleşme özellikleri

Gelişmiş koruma özelliklerine sahip bir soft starter seçmek, sistemin güvenliği açısından büyük avantaj sağlar.

11. Kontrol Devresi Gerilimi

Motorun başlatma ve durdurma komutlarını çalıştıran kontrol gerilimi de soft starter seçiminde önemli bir kriterdir.

12. Üretici Kataloglarından Kontrol Edilmesi Gereken Ek Değerler

Soft starter seçerken, aşağıdaki teknik değerler üretici kataloglarından kontrol edilebilir:

• İzolasyon Gerilimi
• Çalışma Frekansı
• Aşırı Yük Kapasitesi
• Maksimum Yükseklik
• Sinyal Rölesi Sayısı
• Koruma Sınıfı (IP Derecesi)

ADS Mühendislik, ABB’nin lider partneri olarak, geniş ürün portföyü ve sektördeki teknik uzmanlığı ile işletmenizin ihtiyacına en uygun soft starterları belirlemenize yardımcı olur.

Şahnur Şerefoğlu – ADS Mühendislik Pazarlama Uzmanı