Parafudr, elektrik tesisatlarında oluşabilecek ani gerilim artışlarını (surge) sınırlayan ve cihazları bu zararlı darbelerden koruyan bir koruma elemanıdır. Özellikle yıldırım düşmesi, anahtarlama olayları veya enerji hattındaki geçici gerilim dalgalanmaları sonucunda oluşan yüksek voltaj darbeleri, elektronik cihazlarda ciddi arızalara neden olabilir. Parafudr, bu darbeleri toprağa yönlendirerek cihazların zarar görmesini engeller.
Parafudr’un Çalışma Prensibi Nedir?
Parafudr, normal işletme gerilimi altında pasif bir eleman gibi davranır. Yani, devrede herhangi bir akım taşımaz. Ancak hat üzerinde anlık ve yüksek bir gerilim artışı meydana geldiğinde, devreye girer ve bu aşırı enerjiyi toprağa yönlendirir. Bu sayede sistemdeki diğer cihazlara ulaşmadan zararlı gerilim bastırılmış olur.
Bunu sağlayan temel prensip, gerilim eşik değeri üzerine kuruludur. Parafudr, belirlenen sınırın üzerindeki gerilimlerde iletime geçer. Kullanılan teknolojiye bağlı olarak bu görev varistörler (MOV), kıvılcım aralığı veya gaz deşarj tüpleri ile yerine getirilir. Özellikle metal oksit varistörler (MOV), hızlı tepki süresi nedeniyle modern sistemlerde yaygın şekilde tercih edilmektedir.
Parafudr Tipleri Nelerdir? (Tip 1, Tip 2, Tip 3 Vs.)
Parafudrlar uluslararası standartlara göre sınıflandırılır. EN 61643-11 ve IEC standartlarında üç ana tip belirlenmiştir:
- Tip 1 Parafudr
- Yıldırım akımlarına karşı doğrudan koruma sağlar.
- Genellikle bina giriş panosuna monte edilir.
- 10/350 µs dalga formundaki yüksek enerjili darbeleri sönümleyebilir.
- Tip 2 Parafudr
- Anahtarlama darbeleri ve dolaylı yıldırım etkilerine karşı kullanılır.
- Dağıtım panolarında tercih edilir.
- 8/20 µs darbe akımına karşı koruma sunar.
- Tip 3 Parafudr
- Hassas elektronik cihazlar için lokal koruma sağlar.
- Priz tipi veya cihaz girişine monte edilen modellerdir.
- Genellikle Tip 2 ile birlikte kullanılır.
Bu tiplerin hiyerarşik olarak kullanılmasıyla çok kademeli koruma sistemleri oluşturulur.
Parafudr Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Teknik Kriterler Neler?
Parafudr seçiminde mühendisler birkaç kritik parametreyi dikkate almalıdır:
- Nominal gerilim: Sistemin işletme gerilimine uygun olmalıdır.
- Maksimum sürekli çalışma gerilimi: Parafudrun zarar görmeden dayanabileceği maksimum gerilim.
- Nominal deşarj akımı: Parafudrun sürekli olarak karşılayabileceği darbe akımı.
- Maksimum deşarj akımı: Parafudrun dayanabileceği en yüksek darbe akımı.
- Koruma seviyesi: Parafudrun bastırdığı gerilimin maksimum seviyesi.
Örneğin, endüstriyel bir tesiste Tip 1 + Tip 2 kombinasyonu tercih edilirken, hassas laboratuvar cihazları için ek olarak Tip 3 koruması da kullanılır. Bu nedenle seçim süreci, sistemin ihtiyaç analizine bağlıdır.
Parafudr’ların Kullanım Alanları Nerelerdir?
Parafudrlar çok geniş bir kullanım alanına sahiptir:
- Enerji santralleri ve dağıtım şebekeleri
- Endüstriyel tesisler ve otomasyon sistemleri
- Telekomünikasyon altyapısı
- Bilişim ve data merkezleri
- Hastaneler ve laboratuvarlar
- Konutlar ve ticari binalar
Özellikle dijitalleşmenin hızla arttığı günümüzde, hassas cihazların korunması için parafudr kullanımı bir lüks değil, zorunluluk haline gelmiştir.
Standartlar, Test Eğrileri ve Normatif Düzenlemeler Hangi Şartları Öngörüyor?
Parafudrlar uluslararası standartlarla tanımlanmış testlerden geçmek zorundadır. IEC 61643-11 standardı, cihazların dayanması gereken darbe akımı seviyelerini, koruma sınıflarını ve test yöntemlerini belirler. Avrupa’da EN standartları, Türkiye’de ise TSE normları esas alınmaktadır.
Örneğin Tip 1 parafudrlar, 10/350 µs dalga formunda test edilirken, Tip 2 parafudrlar 8/20 µs dalga formuna göre test edilir. Bu testler cihazın güvenilirliğini garanti altına alır. Ayrıca, parafudr seçimi yapılırken ulusal elektrik yönetmeliklerine uyum mutlaka gözetilmelidir.
Sonuç
Parafudr, kritik bir koruma elemanıdır. Elektriksel darbelere karşı güvenliği sağlamak, sistem sürekliliğini korumak ve cihaz ömrünü uzatmak için doğru seçilmeli, doğru monte edilmeli ve düzenli bakım yapılmalıdır. Güncel standartlara uygun, kademeli ve akıllı çözümler, modern tesislerin olmazsa olmazıdır.
Şahnur Şerefoğlu – ADS Mühendislik Pazarlama Uzmanı